Uniwersytet Gdański

 

 

 

 

Cel projektu:

Głównym celem projektu jest wspomaganie procesu renaturalizacji wybranych siedlisk przyrodniczych na obszarach Natura 2000 Łebskie Bagna PLH 220040 oraz Zatoka Pucka i Półwysep Helski PLH 220032. Cel ten ma zostać osiągnięty poprzez powtórzenie wykonanych wcześniej zabiegów na tych powierzchniach (w ramach zrealizowanych projektów z POIiŚ 2007-2013), na których dotychczas nie osiągnięto zadowalającego efektu i/lub usunięcie nowych zagrożeń, które wcześniej nie występowały.

Opis projektu:

W ramach realizacji projektu zaplanowane są trzy główne działania:

1. usuwanie nalotów brzozy i sosny z poeksploatacyjnego fragmentu torfowiska Czarne Bagno, na którym uprzednio przeprowadzono reintrodukcję mchów torfowców;
2. usuwanie róży pomarszczonej, wierzby kaspijskiej, robinii akacjowej i chwastów z wydm Cypla Helskiego;
3. usuwanie robinii akacjowej, chwastów i odrośli krzewów róży pomarszczonej, wierzby kaspijskiej
   i jaśminowca z wydm w Parku Wydmowym w Helu.

Fundacja Rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego od kilku lat prowadzi na tych obszarach prace mające na celu odtworzenie cennych siedlisk przyrodniczych oraz ich utrzymanie w stanie uniemożliwiającym dalszą degradację.

Poniżej przedstawiamy opis obszarów, na których zamierzamy przeprowadzić powyżej opisane działania wraz z podaniem doświadczenia w prowadzeniu prac z zakresu czynnej ochrony przyrody.

Torfowisko Czarne Bagno wchodzi w skład ostoi Natura 2000 Łebskie Bagna PLH220032, położonej
w gminie Nowa Wieś Lęborska w województwie pomorskim. Jest objęte ochroną rezerwatową i ma zatwierdzony plan ochrony. Obejmuje on m.in. prace związane z odtworzeniem i poprawą stanu ochrony siedliska 7120 Torfowiska wysokie zdolne do naturalnej lub stymulowanej regeneracji oraz wszelkie prace pielęgnacyjne mające za zadanie utrzymanie go w jak najlepszym stanie. W latach 2007-2013 i w roku 2016 Fundacja zrealizowała projekty, prowadzące do zapoczątkowania regeneracji roślinności torfowiskowej
i optymalnych warunków jej rozwoju. W ich wyniku uzyskano między innymi:

• polepszenie warunków wodnych w rezerwacie, poprzez budowę oraz remont zastawek i grodzi ziemnych na rowach odwadniających wraz z ich częściowym zasypaniem;
• częściową restytucję roślinności torfowiskowej na powierzchniach poeksploatacyjnych, poprzez wprowadzenie diaspor mchów torfowców, a następnie prowadzenie prac pielęgnacyjnych, w tym usuwanie nalotu brzozy.

Od roku 2013 na powierzchniach objętych zabiegiem restytucji bardzo nasiliła się inwazja brzozy pochodzącej z obsiewu, sporadycznie pojawiła się również sosna. Rozwój drzew stanowi silne bezpośrednie zagrożenie dla rozwijającej się światłożądnej roślinności torfowiskowej. W związku z tym w roku 2016 Fundacja przeprowadziła prace polegające na usunięciu osobników obu gatunków drzew. Mimo dwukrotnego wykonania zabiegu w ciągu lata, jesienią stwierdzono pojawienie się kolejnych młodych osobników, pochodzących z późnego obsiewu. Równocześnie jednak na monitorowanych stałych powierzchniach odnotowano znaczący postęp w rozwoju reintrodukowanych gatunków torfowców, jak
i innych, spontanicznie osiedlających się roślin torfowiskowych. Konieczne jest zatem kontynuowanie usuwania nalotu drzew w następujących latach, aż do osiągnięcia możliwie całkowitej ich eliminacji. W ramach planowanych działań brzoza i sosna zostaną usunięte z powierzchni objętej reintrodukcją torfowców (z polderów nr 4-12, których sumaryczna powierzchnia wynosi 3,08 ha oraz z grobli między nimi, zajmujących łącznie powierzchnię 0,312 ha). Obecnie, po zakończonych zabiegach pielęgnacyjnych, rozmieszczenie i liczebność siewek i nalotu obu gatunków jest znacznie niższa w porównaniu ze stanem z początku sezonu wegetacyjnego 2016. Młode osobniki, niemal wyłącznie brzozy, występują przede wszystkim na polderach 11 i 12, na pozostałych są rozproszone, podobnie jak na groblach między polderami. Dodatkowo utrzymują się nieliczne osobniki starsze, które nie zostały w całości wyrwane w roku 2016 i wypuściły pędy odroślowe. Wszystkie wymagają starannego usunięcia. Ze względu na szczególną wrażliwość wcześniej wprowadzonej i spontanicznie odnawiającej się roślinności torfotwórczej, technika usuwania brzozy i sosny na polderach będzie polegała na jej ręcznym usuwaniu. Tylko na groblach między wyrobiskami pozbawionych roślinności torfowiskowej, dozwolone jest użycie kultywatora. Cała pozyskana biomasa zostanie usunięta z rezerwatu przy pomocy lekkiego sprzętu i zutylizowana. Zaplanowany jest monitoring skuteczności wykonanych zabiegów.

Dodatkową, konieczną czynnością w rezerwacie jest przywrócenie początkowej wysokości ziemnej grodzi na wejściu na powierzchnię objętą reintrodukcją, poprzez nadsypanie materiału ziemnego. Przetamowanie to, na skutek konieczności używania maszyn w trakcie prac związanych z zabiegami ochronnymi, uległo znaczącemu (ok. 0,8 m) obniżeniu. Obecnie jest miejscem ucieczki wody w wyżej położonej części torfowiska, co niekorzystnie wpływa na warunki wodne na obszarze restytucji roślinności torfowiskowej i dodatkowo utrudnia do niego dostęp.  Prace na Czarnym Bagnie będą odbywały się pod nadzorem merytorycznym Pani prof. dr hab. Marii Herbichowej, która jednocześnie przeprowadzi monitoring skuteczności wykonanych zabiegów wraz z rekomendacją dalszych działań niezbędnych do przeprowadzenia na tym obszarze w kolejnych latach.

 Cypel Helski jest jedynym na Bałtyku, także przypuszczalnie w Europie, aktywnym zakończeniem piaszczystej kosy przyrastającej na długość. W warunkach naturalnie zachodzących procesów był opanowywany przez kolejne stadia rozwoju roślinności wydmowej. W przeszłości, ignorując naturalne procesy prowadzące do utrwalania wydm, w celu szybszej ich stabilizacji wprowadzono obce gatunki roślin, obecnie uznane za inwazyjne. Spośród nich obecnie największe zagrożenie dla roślinności wydmowej Cypla stanowi róża pomarszczona Rosa rugosa, a miejscami także wierzba ostrolistna (kaspijska) Salix acutifolia i robinia akacjowa Robinia pseudacacia. Ich części nadziemne i podziemne bardzo intensywnie rozrastają się, dzięki czemu w krótkim czasie opanowują wydmy (szare i białe). Skutkuje to całkowitym zniszczeniem naturalnej szaty roślinnej (flory i zbiorowisk roślinnych) oraz siedlisk przyrodniczych związanych
z wydmami. Od kilku lat obszar Cypel Helski jest miejscem intensywnych działań o charakterze ochronnym prowadzonych przez różne podmioty. Polegały one między innymi na usuwaniu gatunków obcych, odtworzeniu naturalnej roślinności wydmowej, wymianie obcego substratu glebowego na piasek właściwy dla siedliska i regulacji ruchu turystycznego. W ramach tych prac, w latach 2012-2016, Fundacja przeprowadziła renaturalizację roślinności wydmowej na powierzchni około 10 ha. W trakcie tych prac skutecznie usunięto obcy substrat glebowy wraz z zasiedlającymi go licznymi gatunkami obcymi. Jednak, pomimo kilkukrotnego usuwania róży i wierzby różnymi technikami mechanicznymi i narzędziami, niewielka część korzeni pozostała pod powierzchnią gruntu. Wypuszczając pędy nadziemne stanowi ona realne zagrożenie ponownego rozprzestrzeniania się w przypadku zaniechania usuwania odrastających pędów i pozostałości korzeni. Należy jednak podkreślić, że w wyniku tych wszystkich działań radykalnie zmniejszono liczebność i witalność róży – na powierzchniach monitoringowych, na których przed zabiegami jej zwarcie osiągało nawet 100%, po zabiegach przeprowadzonych w 2014 roku, w latach 2015-2016 wyrosło po kilka-kilkanaście niewielkich i często słabych okazów. Zatem, aby móc utrzymać dobry stan zrewitalizowanego obszaru oraz nie dopuścić do regeneracji róży pomarszczonej i wierzby kaspijskiej, konieczna jest kontynuacja prac pielęgnacyjnych, aż do całkowitego usunięcia zagrożenia.

Dodatkowym, niezbędnym działaniem pielęgnacyjnym na renaturalizowanym siedlisku jest usuwanie spontanicznie pojawiających się zielnych gatunków chwastów. Niniejszy projekt zakłada dwukrotne usunięcie pędów róży, wierzby i robinii wraz z ich systemami korzeniowymi oraz odchwaszczenie na łącznej powierzchni około 10 ha.

W lipcu 2015 r. oszacowano liczbę naziemnych pędów róży na ok. 6000 szt. i wierzby na ok. 150. Były one rozproszone na całym obszarze Cypla, objętym projektem w latach 2012-2014.  Usunięto je pod koniec 2015 r. Część z nich odrosła w 2016 r. Ich usuwanie wraz z korzeniami jest zaplanowane na późną wiosnę i wczesną jesień 2017 roku. Trzeba znowu się liczyć z tym, że część korzeni pozostanie pod ziemią, ale zabiegi przeprowadzone w tych terminach spowodują osłabienie korzeni w największym stopniu, co spowoduje coraz słabsze ich odrastanie w następnych okresach wegetacyjnych. Prace na Cyplu Helskim będą odbywały się pod nadzorem merytorycznym Pana prof. dr hab. Jacka Herbicha, który jednocześnie przeprowadzi monitoring skuteczności wykonanych zabiegów wraz z rekomendacją dalszych działań niezbędnych do przeprowadzenia na tym obszarze w kolejnych latach.

Park Wydmowy – utworzony w Helu, po wcześniejszej odbudowie wydmy – prace prowadzone w latach 2013-2014, polegały głównie na dosadzaniu traw, głównie piaskownicy zwyczajnej (Ammophila arenaria), odchwaszczaniu, usunięciu części drzew (głównie robinii akacjowej nie przekraczającej średnicy 10 cm) i krzewów obcych siedliskowo, posadzeniu żywopłotu z rokitnika, pielęgnacji drzew. Lokalnie w razie potrzeby uzupełniono refulat, usuwano gruz, betonowe płyty oraz obcy substrat glebowy, a w ich miejsce wprowadzono refulat i posadzono trawy wydmowe.

Obecny stan roślinności i siedlisk przyrodniczych na przeważającej części wydmy można uznać za dobry, choć lokalnie wymaga zabiegów korekcyjnych. W związku z tym na 2017 r. zaplanowano następujące działania:

• odchwaszczenie – na całej powierzchni chwasty są rozproszone z różną liczebnością, najczęściej spotykanym gatunkiem jest przymiotno kanadyjskie Erigeron canadensis; prace należy wykonać przed owocowaniem, aby nie dopuścić do wysiania nasion (najkorzystniejszym terminem jest czerwiec);
• usunięcie odrośli drzew i krzewów, głównie jest to: wierzba kaspijska (przy rybakówce i środkowej części pomostu), oraz jaśminowiec (w pobliżu fokarium), pojedynczo róża pomarszczona;
• usunięcie 5 egzemplarzy robinii akacjowej i jej odrośli pozostałych po usunięciu drzew w 2013 r.;
• usunięcie gatunków obcych i uzupełnienie roślin wydmowych na terenie bezpośrednio sąsiadującym
  z nową salą konferencyjną, gdzie warunki zostały zaburzone w trakcie budowy.

Opiekę merytoryczną nad pracami w Parku Wydmowym obejmie Pan prof. dr hab. Jacek Herbich.

Przedstawiony powyżej stan Czarnego Bagna, Cypla Helskiego i Parku Wydmowego oraz wynikający z niego zakres prac, objętych niniejszym wnioskiem, został określony na podstawie prac w terenie prowadzonych w 2016 roku. Należy podkreślić, że w przypadku nie podjęcia zaplanowanych działań opisanych powyżej, nastąpi znaczne pogorszenie stanu chronionych tam siedlisk przyrodniczych już wiosną 2017 roku, a tym samym zaprzepaszczenie znacznej części rezultatów osiągniętych w poprzednich projektach. Podkreśla to konieczność przeprowadzenia jak najszybciej niezbędnych zabiegów z czynnej ochrony na wskazanych obszarach Natura 2000: Łebskie Bagna oraz Hel i Zatoka Pucka.